GreenHeritage: Οι επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά

Το πλαίσιο του έργου

Η κλιματική αλλαγή (ΚΑ) εξελίσσεται σε μια από τις πιο ανησυχητικές και εντεινόμενες απειλές για τους ανθρώπους, τις κοινότητες και την πολιτιστική κληρονομιά τους (ΠΚ).

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση σέβεται τον πλούτο της πολιτιστικής και γλωσσικής της ποικιλομορφίας και […] μεριμνά για την προστασία και ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς» : αυτό αναφέρεται στο άρθρο 3.3 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ενώ όμως οι επιπτώσεις της ΚΑ σε τόπους, τοπία και αγαθά της ΠΚ έχουν διαπιστωθεί σε μεγάλο βαθμό από πληθώρα μελετών και έργων (Erasmus+, Horizon2020, Creative Europe κ.λπ.) τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά (ΑΠΚ) έχει λάβει δεχτεί λιγότερη προσοχή.

Με τον όρο ΑΠΚ αναφερόμαστε σε άυλες, μορφές του πολιτισμού, όπως πρακτικές και εμπειρίες, τελετουργίες, αφηγήσεις ιστοριών και προφορικές ιστορίες, γλώσσες, τραγούδια, χορούς, γατρονομικές παραδόσεις και συστατικά τροφίμων, φεστιβάλ, δεξιότητες κ.λπ. που δεν αφήνουν υλικά ίχνη (Hafstein, 2005), αλλά κατέχουν ανεκτίμητη αξία για την ευρωπαϊκή ταυτότητα, πολιτισμό, ιστορία και κληρονομιά. Με άλλα λόγια, η ΑΠΚ αντιπροσωπεύει διάφορες μορφές ζωντανής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής ποικιλομορφίας (Lenzerini, 2011).

Η παγκόσμια ΚΑ και οι δυσμενείς επιπτώσεις κάνουν την ΠΚ πιο ευάλωτη σε όλο τον κόσμο. Τις τελευταίες δεκαετίες και χρόνια, φυσικές καταστροφές, όπως ισχυρές βροχοπτώσεις, πλημμύρες, πυρκαγιές, λιώσιμο των πάγων, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, υψηλές θερμοκρασίες, ξηρασίες και ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν σοβαρά διάφορες διαστάσεις της ΠΚ. Εκτός από τις άμεσες επιπτώσεις σε πολιτιστικούς και ιστορικούς χώρους και μνημεία, οι περιβαλλοντικές καταστροφές και τα ακραία καιρικά φαινόμενα απομακρύνουν τους ανθρώπους από τα σπίτια τους, καταστρέφουν την κτηνοτροφία, αναγκάζουν τους ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο ζωής και τις παραδόσεις τους και προκαλούν διαταραχές στη γεωργία. Η ΑΠΚ παραμένει ευάλωτη στις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, καθώς εξαρτάται από συγκεκριμένους και συχνά σπάνιους ή/και τοπικούς πόρους (για παράδειγμα, συστατικά τροφίμων και πρώτων υλών) και μερικές φορές από δεξιότητες, γνώσεις και τεχνογνωσία για την εκτέλεση διαδικασιών με συγκεκριμένο τρόπο.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι η ΚΑ επιφέρει βαθύτερες επιπτώσεις στις ευάλωτες κοινότητες, οι οποίες είναι συχνά αυτές που δεν διαθέτουν τα εργαλεία και τη στρατηγική για τον μετριασμό των επιπτώσεων της ΚΑ, αυτές που προσαρμόζονται πιο ενεργά, ενώ ταυτόχρονα είναι οι τελευταίοι φύλακες και συντηρητές της ΑΠΚ, των παραδόσεων και των πρακτικών (Phun, 2018).

Το έργο GreenHeritage

Με βάση τα ανωτέρω, το ερευνητικό έργο GreenHeritage στοχεύει στην ανάπτυξη μιας ολιστικής, καινοτόμου και συμπεριληπτικής προσέγγισης ενάντια στις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της ΚΑ στην ΑΠΚ, ένα θέμα που έχει λάβει ελάχιστη έως καθόλου προσοχή. Το έργο αναζητά καινοτόμα εργαλεία και μεθοδολογίες ικανά να προωθήσουν προσαρμοστικές και συστημικές προσεγγίσεις για την καλύτερη διαχείριση της ΚΑ. Το GreenHeritage φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως μία επείγουσα υπενθύμιση ότι η ΚΑ είναι παρούσα και επηρεάζει άμεσα και έμμεσα όλες τις πτυχές της ΠΚ της Ευρώπης.

Το έργο θα υλοποιηθεί σε 5 ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Λετονία) από την ακόλουθη κοινοπραξία: CNR Consiglio Nazionale delle Ricerche-Leader (IT), CUEBC Centro Universitario Europeo per i Beni Culturali (IT), CMCC Fondazione Centro Euromediterraneo sui Cambiamenti Climatici (IT), FSMLR Fundacion Santa Maria La Real Del Patrimonio Historico (ES), ReadLab P.C. Research Innovation and Development Lab (GR), ILFA LU The Institute of Literature, Folklore and Art of the University of Latvia (LV), UAEGEAN University of the Aegean (GR), CANDIDE International (BE), ELORIS S.A. Research, Education, Innovation and Development Company of the North Aegean Regional (GR), ALLI Athens Lifelong Learning Institute (GR).

Έχουν ήδη εντοπιστεί οι ακόλουθες προκλήσεις:

Μία ολοκληρωμένη ανάλυση αναγκών για την καταγραφή δεδομένων σχετικά με τον αντίκτυπο της ΚΑ στην ΑΠΚ και τις βέλτιστες πρακτικές προσαρμογής στην ΕΕ και τις χώρες-εταίρους με πιο συστηματικό και συμπεριληπτικό τρόπο.
Μία μεθοδολογική προσέγγιση όσον αφορά τη διασφάλιση της ΑΠΚ σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρακτικές και καινοτόμες εκπαιδευτικές λύσεις για την ανάπτυξη και πιλοτική δοκιμή αποτελεσματικών και καινοτόμων εργαλείων για την ενισχυμένη μάθηση ερευνητών και φορέων χάραξης πολιτικής στους τομείς της ΚΑ και της ΑΠΚ.
Μία αυξημένη ευαισθητοποίηση και ανταλλαγή πολιτικών για τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ διατομεακών ερευνητών, επαγγελματιών, φορέων χάραξης πολιτικής και πολιτών με σκοπό την ανταλλαγή γνώσεων και τη συζήτηση μέτρων για τη διαχείριση, διατήρηση και προστασία της άυλης κληρονομιάς σε συνάρτηση με την ΚΑ.
Μία αλλαγή πολιτικής, δεδομένου ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής χρειάζονται εργαλεία για να συμμετάσχουν στο σχεδιασμό ή την προσαρμογή πολιτικών σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ.

Το έργο θα εφαρμοστεί σε 5 ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Ελλάδα, Ιταλία, Λετονία και Ισπανία) και θα παράγει τα ακόλουθα βασικά αποτελέσματα:

Μια μεθοδολογία για τη διαχείριση, τη διατήρηση και την προστασία του ICH έναντι του CC βασισμένη σε ανάλυση αναγκών σε χώρες εταίρους αλλά και σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ένας διαδραστικός χάρτης που δείχνει παραδείγματα των πιο απειλούμενων περιοχών και περιοχών στην Ευρώπη όπου το CC έχει αρχίσει να επηρεάζει αρνητικά διαφορετικούς τύπους ICH.
Ένα πρόγραμμα μεικτής μάθησης για το ICH και το CC που αποτελείται από 4 διαδικτυακές ενότητες και 4 διακρατικά φυσικά εργαστήρια, που στοχεύει διατομεακούς υποψήφιους διδάκτορες, ερευνητές και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και επαγγελματίες.
Ένα πρόγραμμα μικροδιαπιστευτηρίων για ICH και CC που αποτελείται από 4 διαδικτυακές ενότητες που στοχεύουν σε ένα ευρύτερο κοινό.
5 στρογγυλά τραπέζια πολιτικής και ένα τελικό συνέδριο που συγκεντρώνει επιστήμονες, ερευνητές, ηγέτες κοινοτήτων και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
5 συνοπτικά πολιτικά και ένα εγχειρίδιο για την κατάσταση του αντίκτυπου των ICH και CC σε επίπεδο ΕΕ και εθνικό, συμπεριλαμβανομένων των βασικών αποτελεσμάτων έργων και τελικών συστάσεων για αλλαγή πολιτικής.
Ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο δράσης που διασφαλίζει τη δυνατότητα μεταφοράς των αποτελεσμάτων του έργου.

Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης, τουλάχιστον 500 άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενα μέρη σε όλα τα επίπεδα θα ενημερωθούν για τα αποτελέσματα του έργου, τουλάχιστον 150 μαθητές θα έχουν εγγραφεί στην πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης και τουλάχιστον 150 συμμετέχοντες θα έχουν παρακολουθήσει το τελικό συνέδριο.